پیشگفتار

هم در دورۀ حاکمیت تمدّن اسلامی و هم در ابتدای تکوّن علم جدید ، علم و فلسفۀ تعامل داشتند.  امّا کمی بعد از دوران نیوتن، مکتب تجربه گرائی بتدریج رواج یافت و در قرن نوزدهم فلسفه را تحت الشعاع قرار داد. در اواخر قرن نوزدهم ، مکتب پوزیتیویسم بر اذهان عالمان علوم تجربی حاکم شد و علم و فلسفۀ ظاهراً از هم جدا شدند، امّا مکتب فلسفی پوزیتیویسم تأثیر خود را در بی اعتنائی به فلسفه بر اذهان عالمان گذاشت.

در نیمۀ دوم قرن بیستم مشکلات پوزیتیویسم بر بسیاری از عالمان درجۀ اول روشن گشت و مکاتب مختلف فلسفۀ علم بر محیط های علمی تأثیر گذاشتند ، و دین که به خاطر حاکمیت مکتب پوزیتیویسم تحت الشعاع علم قرار گرفته بود، بار دیگر مطرح گردید ، و گرچه بعضی از عالمان از تعارض یا استقلال این دو سخن گفتند ولی بسیاری از نخبگان علم از تعامل مثبت بین این دو و یا وحدت آنها سخن به میان آوردند. معلوم شد که علم نمی تواند فارغ از پیش فرضهای متافیزیکی بجلو برود و علم نمی تواند به همۀ سؤالات انسانها پاسخ گوید، سؤالاتی که بعضاً در خود علم مطرح هستند، ولی جواب آنها از طریق خود علم تجربی میسّر نیست. سؤالاتی از قبیل اینکه آیا ما می توانیم جهان را بفهمیم؟ آیا جهان قانون مدار است؟ چرا این قوانین فیزیکی و نه قوانینی دیگر، و غیره.

با توجه به این تحوّلات، بحث رابطۀ علم و دین در سراسر جهان براه افتاده است و در بسیاری از دانشگاهای شرق و غرب درس علم و دین ارائه و نشریات زیادی در این زمینۀ منتشر می شود. همچنین  در دهه های اخیرکنفرانسهای بسیاری در شرق و غرب در زمینۀ رابطۀ علم و دین برگزار شده است.

از طرف دیگر، در بعضی از دانشگاههای برتر آمریکا و اروپا بحث در مورد ابعاد فلسفی علوم (از جمله فیزیک و زیست شناسی) و ملزومات آنها برای رابطۀ علم و دین، رواج یافته است. امّا متاسفانه غالب این تحولات به محیط ما منتقل نشده و مکتب پوزیتیویسم بر اذهان بسیاری از عالمان ما همچنان حاکم می باشد و رابطۀ  علم و دین همچنان در پردۀ ابهام مانده است.

غرض از برگزاری این همایش، که به همّت دانشگاه صنعتی اصفهان و با همکاری دانشگاه صنعتی شریف برگزار می شوود، تبیین تحوّلاتی است که در چند دهۀ اخیر در زمینۀ رابطۀ علم و دین در سطح جهان رخ داده است.

در اینجا لازم می دانم از اولیای محترم دانشگاه صنعتی اصفهان که از برگزاری این همایش در آن دانشگاه حمایت همه جانبه کردند ، خصوصاً جناب آقای دکتر مدرس هاشمی ،ریاست محترم این دانشگاه،  و جناب آقای دکتر مطیع ، دبیر محترم این همایش ، صمیمانه تشکر کنم.

و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین

دکتر مهدی گلشنی

بهمن 1395